این در حالی است که متولیان طرح‌های عمرانی منتقدان را به مخالفت با توسعه متهم می‌کنند. اما متولیان طرح‌های اجرایی چه منتقدان را متهم به مخالفت با توسعه بکنند و چه آنها را نادیده بگیرند- کمااینکه طی همه این سال‌ها نادیده گرفته‌اند- واقعیت آن است که در اغلب موارد، اجرای طرح‌های عمرانی تخریب محیط‌زیست را در پی داشته است. آنچه در پی می‌آید مقاله‌ای است درباره چگونگی عبور لوله از مناطق جنگلی پرباران. دراین مقاله تلاش شده راهکارهای عبور لوله از رویشگاه‌های جنگلی پرباران با کمترین تبعات زیست‌محیطی تشریح شود؛ مقاله‌ای که هرچند برای عبور لوله از جنگل‌های خاص تهیه شده اما نکات قابل تاملی در آن وجود دارد؛ به‌ویژه آنکه در نخستین بخش آن بر اخذ مجوز زیست‌محیطی از مراجع ذیصلاح تأکید شده است؛ نکته‌ای که نشان می‌دهد اگر فرایند ارزیابی زیست‌محیطی مطابق با معیارهای تعریف‌شده انجام شود و واقعی باشد دیگر جای نگرانی برای تخریب محیط‌زیست باقی نمی‌ماند. ضمن آنکه این مقاله از آن رو درج می‌شود تا مدعیان توسعه به‌ویژه آنان که بر طبل توسعه ناپایدار می‌کوبند، گروه محیط زیست همشهری را به یکسونگری متهم نکنند.
طراحی و احداث خط لوله در جنگل‌های مناطق معتدل به‌دلیل اکوسیستم پیچیده، ریشه‌های عمیق، رشد انبوه و متراکم درختان و فضای کم جهت عبور، با مشکلات زیادی روبه‌رو است. با این حال با طراحی خوب، کمی نوآوری و به‌کارگیری تیم با تجربه در عملیات اجرایی می‌توان خط لوله را به‌موقع، با صرفه اقتصادی و با حداقل اثرات سوء زیست‌محیطی از مناطق جنگلی عبور داد. اینگونه جنگل‌ها معمولا در نواحی ساحلی و در نزدیکی دریاها و اقیانوس‌ها وجود داشته و به‌طور معمول دارای رطوبت بالا و بارش متوسط 1500 میلی‌متر هستند. براساس تجارب و بازنگری در طرح‌های اجراشده، ضروری است مراحل ذیل در طراحی و اجرای خطوط لوله در جنگل رعایت شود. اخذ مجوزهای لازم قبل از اجرا نخستین گام است.
الف - در جنگل‌ها اغلب به خاطر حفاظت از محیط‌زیست و حفظ چشم‌اندازهای ارزشمند و اکوسیستم فوق‌العاده، توسعه یا عبور خط لوله بایستی از قوانین محلی پیروی کند؛ از این رو، قبل از اقدام به طراحی، همه قوانین محلی باید جمع‌آوری شود.
ب - هنگام انتخاب مسیر خط لوله، توپوگرافی منطقه باید در نظر گرفته شود. در اینگونه مناطق نقاط خط‌القعر عموما یا به‌صورت باتلاقی بوده و یا رودخانه در آنها جاری است؛ لذا می‌بایست نحوه عبور لوله از اینگونه محل‌ها قبلا بررسی شده و روش‌های موجود از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی با یکدیگر مقایسه شوند.
ج- در طراحی مسیر می‌بایست مسیر حرکت و خط سیر زندگی حیوانات، شناسایی و مسیر به‌گونه‌ای طراحی شود که حداقل آثار زیانبار را روی اینگونه مناطق داشته باشد تا در مرحله ریسه و انجام عملیات اجرایی، مسیر حرکتی حیوانات مسدود نشود.
د - یکی از موارد مهم در جنگل‌ها، بالابودن سطح بالای آب‌های زیرزمینی و الزام به زه‌کشی است. به‌دلیل بارش زیاد در این مناطق، حتی مناطق خشک نیز پس از 2 روز بارش به مناطق باتلاقی تبدیل خواهند شد. بر همین اساس، در این مناطق می‌بایست منطقه مورد نظر جهت انجام عملیات زه‌کشی و هدایت آب‌های سطحی و زیرسطحی مد نظر قرار گیرد. از آنجا که همواره احتمال توقف عملیات به‌دلیل شرایط آب و هوایی و بارش در اینگونه مناطق وجود دارد، برای انجام موفقیت‌آمیز طرح و ساخت خط لوله، انجام به‌موقع عملیات زه‌کشی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. معمولا مدیران باتجربه برای حفظ و گسترش خشکی در طول مسیر ترجیح می‌دهند پیش از شروع عملیات ساخت، طراحی و اجرای زه‌کش‌ها به اتمام رسیده باشد. بهترین راه‌حل این است که آب زه‌کش از داخل کانال و لوله دور شده و به مناطق پایین‌دست و رودخانه‌ها هدایت شود. با وجود مزایای کاهش عرض ساخت و میانبرکردن مسیر جهت کم‌کردن میزان تخریب در مناطق جنگلی عوارضی مانند کمبود فضا برای عملیات اجرایی و مشکلات ذخیره‌سازی خاک‌های حاصله را باید در مرحله طراحی در نظر گرفت تا توازن مناسب بین زمان، منابع و امکانات برقرار شود.
ه - هنگام طراحی باید محل ترانشه‌ها، محل اتصال‌های احتمالی، عمق کانال و چگونگی عبور خط لوله از موانع طبیعی و غیرطبیعی یا حتی روش‌های تونل‌زنی مورد بررسی قرار گرفته و پس از مطالعات تفضیلی در نقشه‌های اجرایی درج شود.
و- لزوم برنامه‌ریزی دقیق و در‌نظر‌گرفتن همه موارد در مراحل اجرا و طراحی بسیار ضروری است .
حفاری کانال
گام دوم در عملیات اجرایی، حفاری کانال است. تصمیم به حفر ترانشه جهت مسیرسازی یا دفن لوله در کانال باز و یا استفاده از تکنولوژی بدون کانال‌کنی (Trench Less) می‌تواند اثرات زیست‌محیطی بسیار مهمی را در ساخت خط لوله ایجاد کند. هرگونه روش حفاری افقی جهت دار (H.D.D) یا تونل‌های کوچک (Micro Tunneling) و یا برش‌های محوری (Pipe Jacking) معمولا برای عدم‌تخریب جنگل و ازبین‌نرفتن ریشه‌های درختان بسیار مناسب است و این امکان را به وجود می‌آورد که بدون تخریب چشم‌انداز مناظر طبیعی و با عبور از عمق مناسب، خط لوله از مناطق جنگلی عبور داده شود اما این موضوع را باید در نظر گرفت که انجام اینگونه عملیات هزینه‌های بسیار بالایی داشته و از طرفی با توجه به امکان نشت سیالات در مرحله حفاری یا نشتی خط لوله در آینده، مخاطرات خاص خود را خواهد داشت که می‌بایست این موارد به دقت مورد بررسی قرار گیرد.
راه‌های دسترسی
جاده‌های دسترسی یک واژه کلیدی در مسیرهای خط لوله در مناطق جنگلی است. بسیاری از جنگل‌ها و مناطق جنگلی دسترسی محدودی به جاده‌های اصلی دارند، لذا می‌بایست یک توازن متناسب بین جاده‌های دسترسی مورد نیاز دائمی و موقتی و تخریب جنگل‌ها در نظر گرفته شود.
معمولا ایجاد جاده‌های مناسب و از قسمت پایین‌دست به مسیر، زمان‌بر و هزینه‌بر است؛ از این رو، ضروری است که ساخت جاده‌های دسترسی موقتی و قابل بازیابی به حالت اولیه در مذاکره با صاحبان زمین در دستور کار قرار گیرد. این شیوه سبب کاهش تبعات ناگوار زیست‌محیطی در منطقه می‌شود. علاوه بر این، باید جاده‌های محلی موجود نیز مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به وزن سنگین ماشین‌آلات و تجهیزات عبوری، تمهیدات مورد نیاز یا بازسازی و یا مقاوم‌سازی‌‌های احتمالی اعمال شود.
مدیریت مناسب حفظ خاک‌های سطحی
مدیریت مناسب در حفظ خاک‌های نباتی کلید موفقیت آسیب کمتر به محیط‌زیست در اینگونه مناطق است. خاک‌های نباتی با توجه به مواد فیزیکی و شیمیایی و دانه‌های موجود در خود، لایه بسیار مناسبی برای بازسازی مناطق پس از اجرای عملیات محسوب می‌شود و درصورت امکان می‌بایست از مخلوط‌کردن خاک نباتی با مابقی مصالح حاصل از عملیات خاکی جلوگیری کرد؛ برای این منظور انتخاب ماشین‌آلات مناسب، دقت و بررسی ویژه و خاص خود را نیاز دارد.
در پایان به‌نظر می‌رسد که هنگام بررسی و طرح احداث مسیر خط لوله به‌خصوص در عبور از مناطق جنگلی می‌بایست زمان و فرصت بیشتری برای مطالعات اولیه، امکان‌سنجی و طراحی تفضیلی در نظر گرفته شده و با ایجاد یک تعامل همه‌جانبه بین دستگاه‌های اجرایی، سازمان محیط‌زیست و بومی‌شناسی منطقه مسیر بهینه با کمترین آثار تخریبی و بیشترین صرفه اقتصادی در نظر گرفته شود.
